Doktor Laza K. Lazarević rođen je 1/13. maja 1851. godine u Šapcu, a umro 29. decembra 1890. godine po julijanskom kalendaru ili 10. januara 1891. godine po gregorijanskom, i otuda u pisanju dve različite godine smrti. I dok se o njemu kao lekaru, a posebno pripovedaču, skoro sve zna, o ličnom životu ovog znamenitog Šapčanina sačinjena je mala priča, često kontradiktorna. Živeo je trideset devet godina i završio samo devet pripovedaka, ali „bez njegovog kratkog veka i bez njegovog malobrojnog dela Srbija bi bila siromašnija za jednog velikog umetnika. I za jednu veliku dušu, takođe“

Kako je odrastao Laza Lazarević?

Otac Laze Lazarevića, Kuzman, bio je iz obližnjeg sela Klenja, iz porodice koja je krajem 18. veka doselila iz Hercegovine pa su se oprezimili u (H)Ercegovčeviće. Sinovi Lazara Hercegovčevića, Kuzman i Mihailo, izučivši kujundžijski zanat, otvorili su zajedničku radnju i dućan u Jevremovoj ulici u Šapcu, prozvali se Lazarevići, po ocu Lazaru, poženili i okućili.

Kuzman se oženio Jelicom-Jelkom, kujundžijskom ćerkom koja je rano ostala bez oca. Njoj je bilo 15, a njemu 30 godina. Izrodili su četvoro dece: Evicu, koja je bila udata za šabačkog trgovca Marka Todorovića; Milku, udatu za književnika Milorada Popovića Šapčanina; Lazara, oženjenog Poleksijom Hristić, praunukom Tome Vučića Perišića, po majci, i ćerkom političara Nikole Hristića; i Katicu, koja je bila udata za Đorđa Hasa, „drugog sopstvenika“ apoteke u Aleksincu.

        Kuzman je umro od zapaljenja pluća kad je Lazi bilo devet godina. Ostavio je nezbrinutu porodicu i jednu veliku parnicu. Naime, kada je Kuzman poodmakao u zidanju kuće, sused ga je tužio sudu smatrajući da se deo kuće nalazi na njegovom zemljištu. Spor je završen mnogo godina kasnije, poravnanjem, kada je Laza već bio lekar.

Zapisi o ocu Laze Lazarevića

        U svojim zapisima o Katanskoj buni, Šapčanin Jovan Alavantić ostavio je belešku o Kuzmanu: Kada je Toma Vučić Perišić došao u Šabac i počeo hapsiti i ubijati pobunjene protivnike režima, Kuzman Lazarević je, pošto je uživao Vučićevo poverenje, spasavao svoje sugrađane, među njima i one sa kojima nije bio u prijateljskim odnosima.

        Prema pisanju „Glasa Podrinja“ u broju od 3. marta 1960. godine, Kuzman Lazarević počiva na Donjošorskom groblju:

        „… U Šapcu, preko puta zgrade Sreskog narodnog odbora stoji zgrada na kojoj je kamena ploča sa imenom Laze K. Lazarevića, književnika. Osamdesetih godina prošlog veka na ovom mestu bila je kuća u kojoj je imao radnju i stanovao sa porodicom Kuzman Lazarević, trgovac šabački. Kuća je izgorela, a Kuzmanov grob na Donjošorskom groblju obeležava okrnjen kameni beleg, zarastao u šiblje i korov.“

Supruga i deca Laze Lazarevića

Laza Lazarević venčao se sa Poleksijom Hristić 10. maja 1881. godine. Za nepunih devet godina, „više bolovanja nego življenja“, dobio je četvoro dece od kojih je dvoje nadživeo. Valjana domaćica i brižna mati Poleksija je, negujući bolesnog muža i „kunjave piliće“, za nekoliko godina posadila bosiljak na tri groba. Kuzman nije imao ni godinu dana kada je umro, a Vladan dve. Poleksija je dočekala da sahrani i jedinu ćerku Anđeliju 1926. godine. Umrla je 1933. godine, a nadživeo je najstariji sin Milorad o kome se najmanje zna.

        Anđelija Lazarević rođena je 3. oktobra 1885. godine. Od oca je nasledila dar za pisanje, ali i krhko zdravlje. Završila je slikarsku školu Riste i Bete Vukanović, a privatno pohađala časove iz književnosti i jezika. Znala je dobro francuski i nemački, a učila je još i engleski, italijanski i ruski jezik. Za učiteljicu slikanja u Prvoj ženskoj gimnaziji u Beogradu postavljena je 1911. godine.

        Prvi svetski rat zatekao je u Minhenu, gde se usavršavala u slikarstvu. Vratila se u Srbiju i prvu ratnu godinu provela u Prokuplju gde je, s majkom, radila kao bolničarka. Kada je od okupatorskih vlasti dobila dozvolu da se vrati u Beograd da drži privatne časove slikarstva, dočekao je opljačkan dom. Za vreme njihovog izbeglištva u kući Lazarevića boravio je neki austrijski oficir koji je, bežeći, odneo vredne francuske i nemačke knjige, a Anđelijine slike isekao iz ramova. Da bi pomogla porodici, Anđelija je sa slikarkom Natalijom Cvetković bojila ćupove u srpske nacionalne boje.

        Po završetku rata, 1920. godine, otišla je u Pariz odakle se vratila sa crtežima pariskih mostova i starih ulica, ali i teško bolesna. Lečila se u Beču, Sloveniji, na Hvaru i u Splitu, gde je 1924. dobila mesto nastavnice u srednjoj školi. Umrla je u Beogradu 25. februara 1926. godine i sahranjena u porodičnoj grobnici na Novom groblju. Nije se udavala.

        Pisala je pesme, pesme u prozi, kratke priče i pripovetke, a objavljivala od 1904. godine u časopisima: Misao, Književni jug, Carigradski glasnik i Dan. Srpska književna zadruga objavila je 1926. godine knjigu Anđelije Lazarević pod naslovom „Palanka u planini i Lutanja“, a Službeni glasnik 2011. godine sabrane spise pod naslovom „Govor stvari“. Kao slikarka učestvovala je na petoj izložbi društva srpskih umetnika „Lada“, koja je održana u Beogradu od 18. aprila do 16. maja 1920. godine.

Nekrolog u „Politici“ završen je rečima da društvo i umetnost gube u Anđeliji Lazarević „jednu lepu, retku ličnost, s kojom propada jedan dubok i vedar duh i istinski talenat“.

Milorad Lazarević

O najstarijem sinu Laze Lazarevića najmanje se zna. Bio je artiljerisjki brigradni genral vojske Kraljevine Jugoslavije, što je bilo dovoljno da ga novi režim prekrije zaboravom, iako je on jedini ostavio potomke slavnog doktora i pripovedača.

Milorad Lazarević rođen 21. marta 1882. godine u Beogradu. Završio je 32 klasu niže škole Vojne akademije, a niži i viši artiljerijski tečaj Artiljerisjke škole u Nišu i Karlovcu. U ratovima 1912-1918. bio je komandir šeste baterije Dunavskog artiljerijskog puka, komandir baterije Moravskog artiljerijskog puka prvog poziva, komandir  druge baterije drugog zaplenjenog diviziona i komandir baterije timočkog brdskog diviziona. U čin generala unapređen je 28. juna 1927. godine.

       Uspomena na Lazu Lazarevića

Šabac ga nije zaboravio ni kao književnika. Nagrada za najbolju neobjavljenu srpsku pripovetku sa njegovim imenom ustanovljena je 1992. godine, a dodeljuje je Kulturni centar.

        Rodni grad bio je poseban i u životu i u umetnosti Laze Lazarevića. Stalno je prisutan iako ga u pripovetkama nijednom ne pominje, „kao iz nekog sujevernog straha da ne urekne sveto mesto detinjstva“, pa bi bilo lepo da danas njegovi potomci prošetaju gradom svog slavnog pretka, pozdrave učesnike „Lazinih dana“ ili uruče književnu nagradu sa njegovim imenom. Za sve to nije potreban novac, čijim se nedostatkom najčešće pravdamo, već dobra volja, spremnost da se malo istražuje i iskorakne iz prepisivanja i ponavljanja.

Izvor: Stana Munjić