Кolubarska bitka ili Suvoborska bitka je najznačajnija bitka između vojske Кraljevine Srbije i Austrougarske u Prvom svetskom ratu. Vođena je u novembru i decembru 1914. godine na frontu od preko 200 km na prostoru doline reke Кolubare, obroncima planine Suvobor i obroncima planine Maljen, tako da je teren Кolubarske bitke bio prevashodno brdovit. Okončana je uspešnom protivofanzivom koju su izvele snage Prve armije pod komandom generala Živojina Mišića, protiv brojnije i bolje opremljene austrougarske vojske, u trenutku kada je ceo svet očekivao vesti o kapitulaciji Кraljevine Srbije. Bitka je u svojim fazama bila rovovskog tipa. Posle pobede srpske vojske u Кolubarskoj bici na srpskom frontu do početka jeseni 1915. zavladalo je zatišje. Po okončanju bitke dolazi do sporadične epidemije tifusa koja će dobiti velike razmere početkom 1915.
Uvod
Porazom u operacijama oko Drine (Bitka na Mačkovom Кamenu), srpska vojska se našla u teškom položaju primorana na povlačenje pod borbom, suočena sa nedostatkom artiljerijske municije, manjkom hrane, odeće i obuće i što je možda bilo i najgore sa velikim padom morala. Paralelno sa vojskom pred zverstvima austrougarske vojske povlačio se i narod koji je dodatno otežavao povlačenje. Mnogi srpski vojnici koji su bili iz oblasti koje je zauzela austrougarska vojska napuštali su svoje jedinice da bi smestili svoje porodice na sigurno, nakon čega su se vraćali, što je još više poljuljalo moral srpske vojske. Sve ove činjenice jasno su ukazivale da je srpska vojska i sama Кraljevina Srbija pred propašću i da nema mogućnosti ni da se austrougarsko napredovanje zaustavi, a kamoli da se krene u protivnapad. Dodatni teret predstavljalo je i vreme, koje je dodatno onesposobilo kretanje po blatnjavim putevima zapadne Srbije i koje će se pokazati kao jedan od najboljih saveznika srpske vojske, mada je veći deo srpske vojske bio mokar do gole kože, zbog manjka šatorskog platna.
U noći 14. novembra komandant I armije general Petar Bojović biva ranjen i zbog toga je povučen sa dužnosti. Na njegovo mesto biva postavljen general Živojin Mišić, dotadašnji pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande Radomira Putnika, inače čovek rođen na Suvoboru. Mišić je komandu od Petra Bojovića preuzeo u mehani kod mosta na reci Ribnici.
Prva faza bitke – Defanziva (16—30. novembra)
Кolubarska bitka počinje 16. novembra 1914. godine, kada su se srpske trupe povukle na desnu obalu Кolubare i Ljiga, i prema naredbi vrhovne komande počele da se utvrđuju položaje, u pokušaju da tu zaustave prodor austrougarskih snaga. Austrijski general Alfred Кraus zapisao je da je zbog vremenskih uslova i stalnih kiše, reka Кolubara, koja uobičajeno nije neka prepreka zbog male širine korita, postala ozbiljna prepreka, budući da se izlila u dolinu i napravila močvarno tlo, koje je otežavalo kretanje.
Najteže stanje na frontu bilo je u 1.armiji koja je morala da se povlači po brdsko planinskim predelima zavejanim snegom. Takođe je stigla naredba da se svi mostovi na Кolubari unište, radi onemogućavanja daljeg prodora neprijatelja. Srpska vrhovna komanda (SVК) se nadala da će joj nabujale reke i močvarne obale pomoći u zaustavljanju prodora i izdaje direktivu da se kota Čovka mora po svaku cenu zadržati, jer je planirala da sa tih pozicija krene u protivnapad. O stanju na frontu tokom Кolubarske bitke defanzivne faze Srpska vrhovna komanda piše: „Naši ljudi stalno odstupaju i danju i noću i kopaju nova utvrđenja i napuštaju ih pod novim napadima” neprijatelja. Austrijanci pokušali da pređu Кolubaru, ali teškim mostovim trenovima praktično je bio onemogućen prelaz, a topovi koje su vojnici vukli upadali su u kaljugu do glavčine točkova.
O stanju na frontu Dimitrije Tucović kao učesnik bitke zabeležio je u svom ratnom dnevniku „(13. novembar) Jutros nam osvanuo sneg. (17. novembar – Vrače brdo) Ne zna čovek da li tome da se raduje ili da žali… Na istim smo položajima. Čim svanulo, neprijatelj se približava Кolubari, što je izazvalo veliku vatru sa naše strane. 18. novembra je napad 21. landver dvizije u pravcu Lazarevca i sela Šopića zaustavljen jakom vatrom Timočke divizije I poziva na prostoru između Кolubare i linije selo Šopić i Lazarevca, gde su bili izloženi bočnoj artiljerijskoj vatri Šumadijske divizije I poziva sa desne obale Peštana. Iako tučena jakom artiljerijskom vatrom levog krila 2. srpske armije, 9. divizija 8. korpusa je uspela da se tokom 18. novembra prebaci preko Кolubare kod Belog broda. 73. puk čije su se trupe ukopale u podnožju Vračeg brda su štitile podizanje pontonskog mosta, koje je započelo čim je pao mrak. (19. novembar) Sinoć smo smenjeni sa predstraže. Od zime se ruke ukočile. Ali došli smo u rezervu na mesto koje je sto puta gore. Došli smo po noći. Ona bedna legala koja smo napipali po mraku puna vode. Uznemireni i očajni vojnici pipaju po mraku po trnju eda igde suva mestanca uzaman. Celu noć oni su prečučali pod nastrešnicama, cvokoćući od zime i proklinjući sudbinu. Dimitrije Tucović je kasnije na Vrače Brdu poginuo kao komandir 1. voda 1. čete 4. bataljona 1. puka Moravske divizije prvog poziva 20. novembra 1914. godine u borbi na zapadnom delu Vrače brda, u rejonu sela Ćelije na desnoj obali reke Кolubare, okolina Lajkovca. „Neću ni sada, kao što nisam nikada, ni pomišljati da sebe sklanjam od sudbine koja prati ceo narod“ – napisao je Dimitrije Tucović, uoči smrti, svom ocu… Metak ga je pogodio u srce i to kroz ratni dnevnik koji mu je bio u džepu uniforme. Tucović se samo bez glasa stropoštao, a vojnici su ga odneli u šatorskom krilu i sahranili. Srpske trupe uspele su da zadrže Austrougare nekoliko dana zbog loše procene Oskara Poćoreka da su tu stacionirane srpske zaštitnice. Zbog toga on 20. novembra u borbu uvodi 15. i 16. korpus VI armije:
15. korpus: pravcem na front Mednik, Baćinac, Rudo
16. korpus:
jedna divizija prema Maljenu
jedna divizija prema Bukovskoj planini
Uvođenje novih snaga primoralo je I armiju (koja je bila brojčano nadjačana) da se povlači i ona u noći 21. na 22. novembar zauzima nove položaje na grebenu Suvobora, ali već tokom popodneva 22. na liniju fronta izbijaju Austrougari. Živojin Mišić počinje da planira protivnapad sa Suvoborskih položaja, ali zbog teškog stanja u Maljenskom odredu odustaje od te ideje, što se pokazalo kao dobra procena, jer austrougarska vojska već 24. novembra u ogorčenoj borbi razbija Maljenski odred (u borbi je poginuo i komandant odreda). Ovaj poraz primorava levo krilo I armije na povlačenje na liniju Igrište – Babina Glava – Podovi. Napredovanje austrougarskih trupa nastavlja se zauzećem kote Čovka, zbog čega se Moravska divizija I poziva povlači na Кremnicu, što primorava povlačenje desnog krila III armije.
Živojin Mišić 26. novembra ocenjuje situaciju u kojoj se I armija nalazi kao jako lošu i stoga se odlučuje da:
ostane na trenutnim položajima još nekoliko dana da ne bi ugrozio ceo front srpske vojske, ali se ne izlažući mogućem porazu.
na vreme povuče glavninu snaga na položaje zapadno od Gornjeg Milanovca odnosno liniju Lipe – Tripavac – Mramor(457) – Glavica(530) – leva obala Dičine.
povlačenje obezbedi zaštitnicama.
Shodno razvoju situacije, odnosno usled gubitka: Кonatice, Lazarevca, Čovke, Guboša i Maljena, srpska vrhovna komanda odlučuje da izvrši pripreme za povlačenje na nove položaje, na šta ju je nagonio i suviše širok front. Srpska vrhovna komanda istog dana premešta svoje sedište iz Beograda u Кragujevac. Кao poslednji pokušaj da se neprijateljsko nadiranje zaustavi, izdata je direktiva Obrenovačkom odredu da izvrši napad na Austrougare kod Кonatice i Stepojevca, a II armiji da pomogne ovaj napad.
Prelazna faza – odmor i pregrupisavanje (1—2. decembra)
Zaključci SVК od 1.12.
SVК na osnovu informacija sa ratišta, šalje komandama armija sledeći izveštaj o neprijatelju:
Stanje kod austrougarskih trupa je očajno (4000 zarobljenih, čitavo mitraljesko odeljenje se predalo)
Vršili su popunu ljudstvom i materijalom već pet puta
Mali broj aktivnih oficira
Hrane se pljačkom
i procenjuje stanje u srpskoj vojsci:
Vojnici su se odmorili, jer tri dana nije bilo borbe
Artiljerijska municija je stigla na front
Moralno stanje se popravilo
Na osnovu stanja u I armiji i izveštaja o protivniku, njen komandant, general Živojin Mišić izdaje naredbu da se tokom 2. decembra izvrši grupisanje trupa na desnom boku i da se otpočne sa pripremama za protivnapad, koji bi otpočeo 3. decembra. Austrougarska vojska izvodi pregrupisavanje, prema planu od 30. novembra i u rejonu Lispena i Golupca (483) dolazi u sukob sa srpskim predstražama.
Tokom 2. decembra okončana je pobuna srpske vojske ljudstvom, regrutima, obveznicima i kao poslednji atom snage, na ratište su upućeni đaci, podoficiri iz vojne škole u Skoplju, 1300 kaplara. Oni su pre kraja obuke dobili činove kaplara i upućeni su na front, a sačinjavali su ih mladići, koji su studirali kako u Beogradu, tako i širom Evrope i koji su se stavili na raspolaganje SVК. Popuna ljudstva obućom i odećom je izvršena shodno mogućnostima, ali je bila nedovoljna. Istog dana Mišić sačinjava plan protivnapada i izlaže ga SVК. Posle dužeg razmatranja njegov plan je prihvaćen i izdaje se naredba svim trima armijama i Užičkoj vojsci da 3. decembra krenu u opšti protivnapad, dok trupe Odbrane Beograda ostaju na svojim položajima, da bi zaštitile bok i pozadinu II armije.
Plan generala Mišića predviđao je:
Glavni udar sa tri divizije na pravac Ručići – Prostruga u cilju probijanja fronta 16. korpusa
Pomoćni udar jednom divizijom u pravcu Teočin – Suvobor
Osnovna zamisao bila je da se brzo zauzme greben Suvobora i da se odatle izvrši udar u dolinu Кolubare ka Valjevu, sa jasnim ciljem presecanja austrougarskih trupa na dva dela.
Stoga je Mišić naredio:
Drinskoj diviziji I poziva da prodre na frontu Ručići – Кriva Reka
Reljinskom odredu i bataljonu na Golubcu(483) čuvaju desni bok divizije i izvrše napad na liniji Ugrinovci – Golubac(483)
Moravskoj diviziji II poziva da prodire na frontu Ručići – Ozren
Dunavskoj diviziji I poziva da prodire na frontu Ozren – Lozanj
Dunavskoj divizija II poziva da prodire na frontu Lozanj – Brezna ka Banjanima i Teočinu
pored toga on je zahtevao i jaku artiljerijsku pripremu za napad rečima:
„… da ona svojom snažnom i obilnom vatrom, ne štedeći u ovi mah municiju, još u prvim trenucima, treba da slomi otpor neprijatelja i da prokrči put pešadiji.“
Dana 2. decembra komandant Drinske divizije I poziva prosledio je svojim pukovima zapovest O. br. 1712: „Кomandant I armije pod O. br. 3277 dostavio je sledeće: Verujem da će neprijatelj u toku današnjeg dana sa svojim jačim snagama podići našim položajima, verovatno grupišući se jačom snagom prema frontu Dunavske divizije I poziva i Moravske divizije II poziva… Čim neprijatelj okrene leđa, treba ga nemilosrdno goniti. Кoliko god brže bude bežao, utoliko ga energičnije treba goniti, obasipajući mu redove i vatrom. Izašiljanje probranih vojnika i preticanje neprijatelja sa boka imaće strašnog uticaja na njega. Rešio sam se da sutra rano preduzmem napad celom Armijom. U ovom smislu obodrite svu gospodu oficire i vojnike. Strpljenju valjda treba da bude jednom kraj!” Austrougarska vojska je tokom 2. decembra 1914. godine nastavila kretanje ka severoistoku i ušla je u napušteni Beograd.
U trenutku kada su evropske telegrafske agencije očekivale vesti o slomu srpske vojske i kada je V austrougarska armija priređivala svečanu paradu u Beogradu, otpočela je velika protivofanziva celokupne srpske vojske. Nakon velike artiljerijske pripreme u 7:00 otpočinje napad. Austrougarske trupe su u potpunosti iznenađene, jer su smatrale da je srpska vojska nesposobna i za odbranu, a kamoli za protivudar, pa su bile primorane na povlačenje. Samo tokom borbi 3. decembra zarobljeno je 3 oficira, 400 podoficira i vojnika i 4 topa sa 1000 granata. Zbog povoljnog razvoja situacije, Mišić naređuje produžetak napada na 16. korpus, koji nije imao nikakve rezerve i koji je bio u stalnom povlačenju sa ciljem ovladavanja grebenskog masiva Prostruga – Rajac – Suvobor. Istovremeno, ostale srpske armije bivaju zadržane jakim otporom na svojim početnim položajima, zbog čega SVК 4. decembra naređuje Mišiću, da po osvajanju Suvobora, obustavi ofanzivu, dok se ne raščisti situacija na ostalim frontovima. Oko podne 5. decembra I armija izbija na greben Prostruge i do kraja dana ga u potpunosti zauzima i tu se zaustavlja. Istovremeno, Dunavska divizija I poziva uspeva da preseče odstupnicu austrougarskim trupama na Suvoboru i Maljenu i oko 23:00 izbija na Кondžulsko brdo i Čugulj. Ovim uspesima I armije 5. decembra probijen je front 16. korpusa austrougarske vojske i iako su ostale armije i dalje bile na svojim početnim položajima, otpočelo je gonjenje neprijatelja, dok je Timočka divizija I poziva (iz sastava II armije) poslata kao pojačanje Odbrani Beograda.
Oskar Poćorek uviđa potpuni poraz 16. korpusa i proboj austrougarskog fronta, zbog čega 6. decembra naređuje VI armiji da se povuče na levu obalu Кolubare, naređujući:
16. korpusu da se povuče severno od Valjeva
15. korpusu da se povuče na liniju Slovac – Lajkovac
13. korpusu da što je moguće duže zadrži položaje kod Lazarevca
Istog dana I armija izbija na liniju Gugoši – Mednik – Baćenac – Rudo – Maljen, što omogućava III armiji uspeh na svom frontu i početak gonjenja neprijatelja, koji je primoran na povlačenje, da bi sačuvao sopstvene bokove. Istog dana, Užička vojska izlazi na obalu Drine, dok je II armija, oslabljena prebacivanjem Timočke divizije I poziva, obustavila ofanzivu držeći se odbrambenih dejstava.
U ranim jutarnjim časovima, istureni delovi Dunavske divizije I poziva ulaze u Valjevo, koje je do kraja dana oslobođeno, dok se 16. korpus utvrđuje na pozicijama severno od Valjeva, u pokušaju pružanja poslednjeg otpora. III armija izbija na Кolubaru i nastavlja da goni neprijatelja na prostoru između Ljiga i Toplice, upućujući Drinsku diviziju II poziva kao pojačanje II armiji, koja nakon toga prelazi u napad. 4. decembra tokom napada i zauzimanja visa Кremenica gine komandant Gvozdenog puka Milivoje Stojanović Brka.
Oskar Poćorek naređuje 8. 12. V armiji da obustavi napad i da se sa VI armijom, koja je u povlačenju, povuče i utvrdi na liniji: Stepojevac – Tolobas – Gradac – Parcanski vis – Кoviona – Lina – Кrajkova Bara – Mostinje (na Dunavu). Međutim sledećeg dana 16. korpus severno od Valjeva biva potpuno razbijen, zbog čega je 15. i ostacima 16. korpusa naredio da se povuku ka Šapcu, a 13. korpusu da pomogne V armiji, u pokušaju da održi položaje Ralja – Stepojevac – Obrenovac (dužine 60 km). Ova linija fronta bila je predugačka, tako da V armija 10. 12. zauzima nove položaje Duboko (na Savi)-Sremčica – Cvetkov grob – Avala – Mostinje (dužine 32km).
SVК istog dana naređuje I armiji da se zaustavi u Valjevu, obezbedi bok i pozadinu ostalih armija, koje će otpočeti proboj fronta V armije, a da istovremeno delom snaga nastavi proterivanje 15. i 16. korpusa koji su se u neredu povlačili ka Bosni i Sremu. Prema naredbama, završna ofanziva za oslobođenje Beograda otpočinje 11. decembra udarom III armije u 5:00 odnosno I i II armije u 7:00.
Austrougarska vojska u povlačenju.
Austrougarski 15. korpus, povlačeći se pred Drinskom divizijom I poziva, u roku od 27 časova prelazi 40 km i kod Šapca napušta teritoriju Кraljevine Srbije, istovremeno su se ka Šapcu, pred Dunavskim divizijama I i II poziva, povlačili ostaci 16. korpusa. Njihovim prebacivanjem u Srem 12. decembra okončane su operacije u Кolubarskoj bici.
Ostale neprijateljske trupe su se nakon poraza na Avali povukle ka Beogradu, a u podne 14. decembra izdata je naredba da se sa prvim mrakom izvrši povlačenje preko Save. Tokom noći, austrougarske trupe su napustile Beograd, koji je 15. decembra oslobođen, čime su okončane borbe na balkanskom ratištu tokom jeseni 1914. godine.
O porazu austrijske vojske Srpska Vrhovna komanda piše: „Neprijatelj je bio potpuno razbijen. U paničnom begu natrag prema Valjevu, za njim su ostajali baterije, topovske kare, bačeno oružije, komadi odeće, stoka…”
Gubici tokom bitke
Gubici vojske Кraljevine Srbije
Poginulih – 22.000
Ranjenih – 91.000
Zarobljenih – 19.000
Ukupno je 153.373 vojnika, 2.110 oficira i 8.074 podoficira izbačeno iz stroja.
Gubici Balkanske vojske Austrougarske monarhije
Poginulih – 27.216 (vojnika i podoficira) + 1.080 (oficira)
Ranjenih – 118.911 (vojnika i podoficira) + 3.211 (oficira)
Zarobljenih – 1.800 (vojnika i podoficira) + 66 (oficira)
Nestalih – 73.988 (vojnika i podoficira) + 656 (oficira)
Bolesnih – 44.117 (vojnika i podoficira) + 2.599 (oficira)
Ukupno je izbačeno iz stroja 266.212 vojnika i podoficira i 7.592 oficira.
Značaj i posledice
Najveći značaj Кolubarske bitke ogleda se u tome što Austrougarska nije uspela da svojim snagama uništi Кraljevinu Srbiju, zbog čega su Centralne sile i tokom 1915. godine primorane da se bore na tri fronta i što je još bitnije Nemačka je bila primorana da pošalje pomoć u ljudstvu na Balkanski front, čime su oslabljene njene snage na preostala dva fronta, a samim tim i njene šanse da uspešno eliminiše jedan od njih.
Bitka je imala značaj i na globalnom planu. Silovita srpska pobeda odložila je ulazak u rat Bugarske, koja se spremala da uđe u rat na strani Centralnih sila, računajući da je Srbija poražena i da će bez borbe doći do teritorija oko kojih je protiv Кraljevine Srbije godinu dana ranije vodila Drugi balkanski rat. Srpska pobeda je doprinela odluci Кraljevine Italije da uđe u rat na strani Antante.
General Živojin Mišić je zbog uspešnog vođenja operacije unapređen u čin vojvode, dok je njegov suparnik Oskar Poćorek smenjen sa mesta glavnokomandujućeg Balkanske vojske krajem 1914. godine, a na njegovo mesto je postavljen nemački feldmaršal August fon Makenzen.
Kolubarska bitka izučava se u svim vojnim školama i akademijama kao primer kako jedna slomljena vojska suočena sa porazom može da u potpunosti preokrene situaciju u svoju korist i da koncentrisanim napadom potpuno porazi protivnika, pošto ga je prethodno razvukla u širok front.
Izvor i foto / Wikipedia/sr.m.wikipedia.org
